Y Frawdoliaeth Wyddelig Weriniaethol

Y Frawdoliaeth Wyddelig, Weriniaethol Bráithreachas Phoblacht na hÉirean Irish Republican Brotherhood
Slogan	Éirinn go Brách ("Iwerddon am Byth!")
Sefydlwyd	1858
Daeth i ben	1924
Rhagflaenwyd gan	Yr iwerddon Ifanc (Young Ireland)
Papur	The Irish People
Rhestr o idiolegau	Cenedlaetholdeb Gwyddelig
Plaid yn y DU	Y Gwirfoddolwyr Gwyddelig (1913–1917) Y Fyddin Weriniaethol (Irish Republican Army) (1917–1922) Byddin Iwerddon (Irish Army) (1922–1924)
Cysylltiadau Americanaidd cryf	Y Frawdoliaeth Ffeniaidd Fenian Brotherhood (1858–1867) Clan na Gael (1867–1924)
Lliw	Gwyrdd ac Aur

Cymdeithas gyfrinachol oedd y Y Frawdoliaeth Wyddelig, Weriniaethol (Saesneg: Irish Republican Brotherhood, IRB; Gwyddeleg: Bráithreachas Phoblacht na hÉireann) a sefydlwydd gyda'r bwriad i sefydlu Iwerddon gyfan yn "weriniaeth ddemocrataidd annibynnol". Bu'r mudiad yn bodoli rhwng 1858 a 1924.^[1] Roedd yn allweddol yn nhrefniadau Gwrthryfel y Pasg yn 1916.

Sefydlwyd chwaer-fudiad yn Unol Daleithiau America gan John O'Mahony a Michael Doheny, mudiad a ddaeth i'w adnabod fel y Frawdolaeth Ffenaidd (Gwyddeleg: Bráithreachas na bhFíníní; Saesneg: Fenian Brotherhood, ac mewn Gaeleg, yn ddiweddarach: Clan na Gael). Gelwir aelodau'r ddau fudiad yn 'Ffeniaid'.^[2] Cymerodd y Frawdoliaeth Wyddelig, Weriniaethol (yr IRB) ran allweddol yn hanes Iwerddon (1801-1922), rhan bwysicach efallai nag unrhyw fudiad arall. Yr IRB oedd prif ladmerydd cenedlaetholdeb Gwyddelig, yn ystod yr ymgyrch dros hunanlywodraeth i Iwerddon, ac yn yr ymgyrch i dorri'n rhydd oddi wrth 'Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon'. Etifeddodd y mudiad enw da rhagflaenwyr megis y 'Gwyddelod Unedig' (United Irishmen) o'r 1790au ac 'Iwerddon Ifanc' (Young Ireland) y 1840au.

Y Frawdoliaeth Wyddelig, Weriniaethol a gynlluniodd Wrthryfel y Pasg yn 1916, ac yn y man a esgorodd ar sefydlu'r Dáil Éireann cyntaf. Wedi Rhyfel Annibyniaeth Iwerddon ac arwyddo Cytundeb Iwerddon-Lloegr yn 1921, gwawriodd llawer o'u hamcanion pan sefydlwyd 'Gwladwriaeth Rydd Iwerddon'.^[3] Ond,nid oedd yn cynnwys Gogledd Iwerddon.

1. ↑ McGee, tud. 15.
2. ↑ Sefydlwyd y Frawdoliaeth Ffenaidd ychydig wedi sefydlu'r Frawdoliaeth Wyddelig, Weriniaethol yn 1858.(ibid. 92)
3. ↑ Porth Termau Cenedlaethol Cymru; adalwyd Mawrth 2016